HÜCRE
Hücre teorisi:
1)Bütün canlılar hücrelerden meydana gelmiştir.
2)Hücreler bağımsız hareket ettikleri halde birlikte iş görürler.
3)Hücreler bölünerek çoğalırlar.
- Tek hücrelilerde bütün olaylar hücre içerisinde gerçekleşir.İş bölümü ve doku oluşumu yoktur.Çok hücrelilerde bütün olaylar hücre grupları arasındaki iş bölümü ile olur.
- En basit çok hücreli yada en karmaşık tek hücreli Volvox’ tur.
- Volvox’ ta işbölümü vardır ama doku oluşumu yoktur.
- Tek hücrelilerin oluşturduğu topluluğa koloni denir.
- Bilinen en büyük hücre deve kuşu yumurtasıdır. Bilinen en uzun hücre ise sinir hücresidir.
- Hücre 3 kısımda incelenir.
1) Hücre zarı
2) Sitoplazma
3) Çekirdek
1) HÜCRE ZARI
- Yağ,protein az miktarda karbonhidrattan oluşur.Hücre zarının yapısı akıcı-mozaik zar modeli ile açıklanır.Bu modele göre zar; yağ denizinde yüzen proteinlerden oluşmuştur.
- Karbonhidratlar hücre zarındaki yağlarla birleşerek glikolipid, proteinlerle birleşerek glikoprotein şeklinde bulunur.Bunun sağladığı avantaj ise hücrelerin birbirini tanıması ve bağışıklıktır.Hücre zarının özgüllüğünü veren kimyasal madde glikoproteindir.Glikolipidi ve glikoproteini golgi sentezler.
- Madde giriş-çıkışı proteinler üzerindeki porlardan olur.
- Zarın özellikleri : Canlıdır,saydamdır,esnektir ve seçici geçirgendir.
- Zardaki proteinler enzim görevi yapar.
- Zarın görevleri : Hücreyi dağılmaktan korur.Hücreye şekil verir.Hücreyi dış etkilerden korur.Madde alışverişini sağlar.
- Zarın seçici-geçirgen olması onun canlı olduğunu gösterir.
- Hücre çeperi cansızdır,esnek değildir,tam geçirgendir.Hücrenin dayanıklılığını arttırır, hücreye şekil verir.Üzerindeki deliklere geçit denir.Selülozik yapıdadır.Prokaryot hücrelerde de bulunur ama yapısı selülozik değildir.
2) SİTOPLAZMA
- İki kısımdır.
a) Sıvı kısım: Su,protein,yağ,karbonhidrat,mineral,vitamin,RNA çeşitleri,nükleotidler,ATP ve
enzimler gibi organik ve inorganik maddelerden oluşmuştur.
Görevi:
1) Biyokimyasal reaksiyonlar için zemin oluşturmak.
2) Organellere yataklık etmek.
3) Rotasyon ve sirkülasyon hareketleri ile organellerin hareketini sağlamak.
b) Organeller:Özel yapı ve görevi olan sitoplazmik cisimlerdir.
ENDOPLAZMİK RETİKULUM
- Hücre zarından çekirdek zarına kadar uzanan zarlı kanallar sistemidir.
- Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli hücrelerde bulunur.
- Hücre içine ve dışına madde taşır.Bazı maddeleri depolar.(Ca ve protein).Çekirdek zarı ve golgiyi yapar.Hücreyi bölmelere ayırarak,sitoplazmadaki asidik ve bazik tepkimelerin birbirini etkilemeden yapılabilmesini sağlar.
- Üzerinde ribozom bulunanlarına granüllü ER; bulundurmayanlara da granülsüz ER denir. Granüllü ER enzim salgılayan hücrelerde,granülsüz ER yağ sentezleyen hücrelerde çoktur.
GOLGİ
- Çekirdeğe yakın bulunur. Hücre zarı yapımına katılır.
- Salgı maddelerin yapılması,paketlenmesi ve salgılanmasından sorumludur. Onun için süt bezi, tükrük bezi,ter bezi gibi salgı yapan hücrelerdeki sayısı diğer hücrelerdekilere oranla daha fazladır.
- Enzimleri paketliyerek lizozomu oluşturur.Hücre zarı yapımına katılır.
- Glikoprotein,lipoprotein,mukus,bağ dokusu ara maddesi ve ayrıca bitkilerde selülozlu maddeler salgılar.
- Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli hücrelerde bulunur.
LİZOZOM
- Büyük moleküllü besinleri parçalar.Kurbağa larvalarında kuyruğun kopması,salgılama dönemi biten memelilerde süt bezlerinin körelmesi,pasif kalan kasların küçülmesi,harap olmuş dokuların, yaşlı alyuvarların ve vücuda giren mikropların yok edilmesi lizozom sayesindedir.
- Fagositoz ve pinositoz yapan hücrelerde çoktur.ÖRNEK:Akyuvar hücresi ve tek hücreliler.
- Lizozom parçalanırsa hücre kendini sindirir.Buna otoliz denir.
- Lizozomun etrafındaki zar golgiden oluşur. İçerisindeki enzimler ribozomlarda üretilir. Üretilen enzimler ER ile taşınır. ER ile taşınan enzimler golgide paketlenerek lizozom oluşturulur.
- Yani lizozomun oluşmasında ribozom,golgi ve ER etkilidir.
RİBOZOM
- Bütün hücrelerde bulunan en küçük organeldir.
- Protein ve rRNA’dan oluşur.Çekirdekçikte üretilir.
- Zarsızdır ve iki birimdir.Üst birim(büyük birim) protein,alt birimse(küçük birim) rRNA’dan oluşur.
- Protein ve enzim sentezler.
- Granüllü ER ve çekirdek zarı üzerinde,mitekondri ve kloroplastın sıvısında ve ayrıca sitoplazma da bulunabilir.
- Yoğun protein sentezi sırasında yan yana gelerek polizomları oluştururlar.
- Her canlıda ribozomların farklı olmasının sebebi rRNA’ ların farklılığındandır.
- Bir hücrenin canlılığını sürdürebilmesi için mutlaka ribozoma ihtiyacı vardır.(Enzimlerden dolayı)
- Enzim salgılayan bez hücrelerinde sayısı daha fazladır.
MİTEKONDRİ
- Çift zarlıdır.İç zar kıvrımlıdır.Kıvrımlara krista, zarların arasını ve içini dolduran sıvıya matrix denir.
- Oksijenli solunum yaparak enerjinin üretildiği ve depolandığı yerdir.
- Enerji ihtiyacı fazla olan kas,sinir ve karaciğer gibi hücrelerde sayısı daha fazladır. Bulundukları hücreninde enerjiye en çok ihtiyaç olan bölümlerinde toplanırlar.
ÖRNEK:Sinirlerin sinaps bölgelerinde,spermlerin kuyruklarında ve kasların kasılma
bölgelerinde çok bulunur.
- Kendine ait DNA,RNA,ribozom ve ETS’si bulunur.Kendi DNA’sı olmasına rağmen hücre DNA’sına bağımlıdır.
- Bitkilerde mesozom ve klorofil bulunduğundan dolayı mitekondri miktarı daha azdır.
- Prokaryotlarda ve memeli alyuvarında bulunmaz.
SENTROZOM
- Bazı su yosunu,mantar,hayvan ve insan hücrelerinde bulunur.
- Sentriol denilen iki alt birimden oluşur.
- Hücre bölünmesi sırasında kendini eşleyerek zıt kutuplara çekilir ve iğ ipliklerinin oluşmasını sağlar.
- Hücre dışına uzanan kirpik, kamçı, sil gibi yapıları oluşturur.
- Sentrioller dikine duran dokuz çift tüpçükten oluşur.
PLASTİDLER
- Sadece bitki hücrelerinde bulunan renk maddesidir.3 tiptir.
a) Kloroplast
- Bitkiye yeşil rengini verir.
- Çift zarlıdır. İç zarı katmanlıdır.Bu katmanlara grana, içini dolduran sıvıya ise stroma denir.
- Fotosentez yaparak besin üretir.
- Kendine has DNA, RNA, ribozom ve ETS’si bulunur.
- Granalar içinde bitkiye yeşil rengini veren ve fotosentez için gerekli ışığı absorbe eden klorofil vardır.
- Bütün bitki hücrelerinde bulunmaz.ÖRNEK:Kökte.
b) Kromoplast
- Bitkilerde meyve ve çiçeklerin rengini verir.Likopin(kırmızı),ksantofil(sarı) ve karoten (turuncu) olmak üzere üç çeşittir.
- Bitkilerde diğer renkler koful öz suyunun asit veya baz oluşuna göre renk değiştiren “antokyon” denen maddeler ile oluşturulur.
c) Lökoplast
- Renksizdir.Genelde kök, gövde ve tohumda bulunur.
- Nişasta,yağ ve protein depolar.
- Işıkla karşılaşınca kloroplastlara dönüşür.
KOFUL
- ER’dan,golgiden, hücre zarından ve lizozomdan oluşabilir.
- Hayvansal hücrelerde az ve küçük,bitkisel hücrelerde ise gençken küçük,yaşlandıkça büyürler. Çünkü tuzlu artıklar kofullarda biriktirilir.
- Hücre içi osmatik basınç ve pH’ı ayarlar.
- Kofulda bulunan su turgor basıncı oluşturarak hücreye diklik ve direnç verir.
- Metabolizmanın aktiflik derecesini belirler.Eğer koful büyük ve sitoplazmada miktarı çok ise metabolizma yavaşlar.
Besin kofulu : Fagositoz ve pinositozla alınan besinlerin bir zarla çevrilmesiyle oluşur. Akyuvarlar mikropları fagositoz ve pinositozla aldığında dolayı,akyuvarlarda daha fazla sayıda besin kofulu bulunur.
Kontraktil (vurgan) koful : Tatlı su tek hücrelilerinde bulunan daimi kofuldur. Fazla suyu dışarı
atar.
Boşaltım kofulu : Artık maddeleri ekzositozla dışarı atar.
3) ÇEKİRDEK
- Hücreyi yönetir.Hücre bölünmesini sağlar.Kalıtım bilgisini taşır. 4 bölümdür.
A) ÇEKİRDEK ZARI
- Çift katlı bir zardır.
- Üzerindeki deliklere por denir.Bunlar hücre zarındaki porlardan daha büyüktür.
- Hücre bölünmesi sırasında kaybolan bu zarın bölünmeden sonra yeniden yapılmasında ER ve golgi görevlidir.
B) ÇEKİRDEK SIVISI
- Homojen görünümlüdür.İçerisinde bol miktarda ATP,nükleotit,ribozom ve protein bulunur.
C) ÇEKİRDEKÇİK
- Az miktarda DNA,bol miktarda RNA ve protein bulunur.Ribozom sentezi yapılır.Bakterilerde yoktur.
D) KROMATİN İPLİK
- Hücrede en çok bulunan maddedir.
- DNA’nın kendisi olup kromozomları oluşturur.Kromozomlar DNA ve proteinden oluşmuştur. Kalıtsal karakterleri taşır.Üreme ve büyümeyi sağlar.Hücreyi yönetir.